H παράνοια (που σημαίνει πειθαρχία) και η προετοιμασία (για κρίση και πόλεμο)

Είναι η παράνοια το κλειδί για την ετοιμότητα απέναντι στις πανδημίες;
H υπερβολική επαγρύπνηση υπερτερεί της προετοιμασίας για απρόβλεπτες κρίσεις,
Του Νίλ Φέργκιουσον ^[2]Niall Ferguson, Is Paranoia the Key to Pandemic Preparadness?, Foreign Affairs, 18/05/2021. H φωτογραφία στην αρχή του κειμένου συνόδευε το πρωτότυπο … Continue reading

Τον Ιανουάριο του 2020, κυβερνητικοί και επιχειρηματικοί ηγέτες από όλο τον κόσμο είχαν μαζευτεί στο Νταβός της Ελβετίας για το ετήσιο Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ. Οι παρευρισκόμενοι συμφωνούσαν σε μεγάλο βαθμό ότι η κλιματική αλλαγή αποτελούσε την βασική απειλή κατά της ανθρωπότητας. Το είπε ο Τζορτζ Σόρος. Το είπε και η Γκρέτα Τούνμπεργκ. Η Έκθεση Περί Παγκοσμίων Απειλών που δημοσίευσε το Φόρουμ λίγο καιρό πριν τη σύναξη στο Νταβός, περιλάμβανε στην λίστα των «πέντε κορυφαίων απειλών από άποψη πιθανότητας» τα ακραία καιρικά φαινόμενα, την αποτυχία ανάληψης πρωτοβουλιών όσον αφορά το κλίμα, τις φυσικές καταστροφές, την φθίνουσα βιοποικιλότητα και τις ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές καταστροφές. Στην λίστα των πέντε κορυφαίων απειλών «από άποψη επιπτώσεων» συμπεριλαμβάνονταν επίσης τρεις σχετικές με το κλίμα απειλές. Οι πανδημίες είχαν να συμπεριληφθούν στην σχετική λίστα από το 2008. Κι όμως, καθώς οι μεγάλοι και τρανοί συγχρωτίζονταν στο Νταβός, ένας καινούριος δολοφονικός και ιδιαίτερα μεταδοτικός κορονοϊός εξαπλωνόταν σε ολόκληρο τον κόσμο.

Οι κίνδυνοι που πηγάζουν από τις αυξανόμενες θερμοκρασίες στον πλανήτη είναι, σαφώς, υπαρκτοί και πιθανώς να αποδειχθούν καταστροφικοί. Αλλά η αποκλειστική εστίαση στην κλιματική αλλαγή, μπορεί να οδηγήσει στην υποτίμηση άλλων πιθανών καταστροφών. Οι πόλεμοι, οι επαναστάσεις κι οι γενοκτονίες αποτελούν σχετικά παραδείγματα, για να μην αναφέρουμε τις ηφαιστειακές εκρήξεις, τους σεισμούς, τις ξηρασίες, τις πλημμύρες, τους τυφώνες -φυσικά και λοιμούς όπως αυτόν που προκάλεσε ο COVID- όλα εκ των οποίων εξακολουθούν να καταστρέφουν την ζωή και την ευημερία αμέτρητων ανθρώπων ανά την υφήλιο.

Με το καλημέρα, ο αρθρογράφος στήνει το σκηνικό αριστοτεχνικά. Την στιγμή που τα λαμπρότερα μυαλά της υφηλίου (δηλαδή… εχμ.. η Τούνμπεργκ και ο Σόρος) βρίσκονται μαζεμένα και καταθέτουν εκτιμήσεις για το μέλλον, η μοίρα εξυφαίνει ύπουλα τα δικά της σχέδια με την μορφή ενός ιού έτοιμου να φέρει τα πάνω-κάτω στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Και είναι λογικό, υποστηρίζει, να αδυνατούμε να προβλέψουμε τι μας περιμένει. Είναι εξίσου λογικό, υπονοεί, αυτά που αδυνατούμε να προβλέψουμε να διαμορφώνουν και την πορεία των κοινωνιών μας.

Το πρόβλημα με όλα τα είδη καταστροφών είναι ότι κατανέμονται είτε τυχαία είτε με βάση εκθετικούς νόμους. Δεν ανήκουν στην κατηγορία του υπολογισμένου κινδύνου, αλλά εντάσσονται στην σφαίρα της αβεβαιότητας, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι δεν μπορούν να υπολογιστούν στη βάση πιθανοτήτων, πόσο μάλλον να προβλεφθούν με ακρίβεια. Δεν υπάρχει καμία κυκλική αφήγηση της ιστορίας που να μπορεί να μας παρέχει προγνωστικά για την ημερομηνία ή το μέγεθος ή την φύση της επόμενης μεγάλης καταστροφής. Κι αυτό εξηγεί σε έναν βαθμό τον λόγο που οι κοινωνίες τείνουν να παραπατούν από την μία κρίση στην επόμενη, προετοιμαζόμενες για έναν παλιό πόλεμο μέχρι την στιγμή που ξεσπά ένας καινούριος, τελείως διαφορετικός. Κι εξηγεί επίσης τον λόγο που η γραφειοκρατική προετοιμασία για οποιουδήποτε είδους καταστροφή δεν έχει να προσφέρει και πολλά. Αρκετές κυβερνήσεις του δυτικού κόσμου ήταν θεωρητικά καλά προετοιμασμένες για μια πανδημία. Κι όμως, απέτυχαν να περιορίσουν τον φονικό ιό την ίδια στιγμή που άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα η Ταϊβάν, η Νότιος Κορέα και το Ισραήλ, τα κατάφεραν πολύ καλύτερα.

 Η αδυναμία πρόβλεψης της επόμενης κρίσης παίρνει σάρκα και οστά στην εικόνα του έθνους-κράτους ως «υπνοβάτη» που τρεκλίζει προς άγνωστους προορισμούς. Κατά την δική μας γνώμη, αυτή η εικόνα είναι πέρα για πέρα παραπλανητική. Απ’ όσο γνωρίζουμε έκανε την εμφάνισή της προκειμένου να περιγράψει την πορεία των κρατών προς τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως μια ασυνείδητη διαδρομή που κανείς δεν ήξερε ότι θα οδηγούσε σε τέτοια καταστροφή. ^[3]Απ’ όσο ξέρουμε τα βασικά περί υπνοβασίας και Α’ Παγκοσμίου Πολέμου έχουν κατατεθεί στο Christopher Clark, The … Continue reading Από την άλλη, ολόκληρη η ιστορία του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα είναι μια ιστορία κρίσης, ρευστών διακρατικών σχέσεων και οξυμένων ανταγωνισμών, μια ιστορία κρατών που δεν επέλεγαν την σύγκρουση έως ότου γίνει ασύμφορο να την αποφεύγουν. Όχι, δηλαδή μια αφήγηση με έθνη-κράτη δίχως ιδέα για τις συνέπειες των επιλογών τους, αλλά το ακριβώς αντίθετο.

Η ίδια εικόνα, είναι νομίζουμε εξίσου παραπλανητική και στην περίπτωση της αναπάντεχης πανδημίας. Υπονοεί ότι τα έθνη-κράτη αδυνατούν να προβλέψουν το παραμικρό και αλλάζουν ριζικά κατευθύνσεις ανάλογα με το που φυσάει ο άνεμος κάθε φορά που το «απρόβλεπτο» έρχεται στο προσκήνιο. Είναι όμως πράγματι έτσι; Επιτρέψτε μας να διαφωνήσουμε ξανά, θυμίζοντας σας εκείνο τον παλιό πίνακα ενός Έλληνα ακαδημαϊκού που καιρό τώρα χρησιμοποιούμε σε τέτοιες περιστάσεις. ^[4]O συγκεκριμένος πίνακας ανήκει στο Πρόγραμμα Πολιτικής Προστασίας Ξενοκράτης, που έχει εκπονηθεί από τον κο. … Continue reading



Τι θέλουμε να πούμε αξιοποιώντας τούτον τον πίνακα; Μα ότι τα κράτη έχουν από καιρό υιοθετήσει αντιλήψεις σύμφωνα με τις οποίες οι καταστροφές παντός είδους -απ’ τους μετεωρίτες στις τρομοκρατικές ενέργειες- ενοποιούνται ως κατά βάση συμβάντα που αφορούν την δημόσια τάξη. Συμβάντα που τελικά, ανεξαρτήτως της συγκεκριμένης φύσης τους που πράγματι ενδέχεται κανείς να μην μπορεί να προβλέψει, γίνονται αντικείμενο διαχείρισης με τρόπους που ενισχύουν και προάγουν συγκεκριμένους κρατικούς στόχους και πολιτικές. Σκεφτείτε τις τρομοκρατικές επιθέσεις που κατέληξαν σε ασφυκτική πίεση στον πάτο της εργατικής τάξης, σκεφτείτε τις πλημμύρες που κατέληξαν σε στρατιωτικές ασκήσεις και τις πυρκαγιές που κατέληξαν σε εκδηλώσεις σύμπηξης του εθνικού κορμού. ^[5]Αν κανείς ενδιαφέρεται για περισσότερα λόγια πάνω σε αυτά και άλλα παραδείγματα, μπορεί να ρίξει μια ματιά … Continue reading

Για να πούμε και απλούστερα: το κράτος και τα αφεντικά μας είναι προετοιμασμένα, όχι για μετεωρίτες και διαγαλαξιακές επιδρομές, είναι προετοιμασμένα να μας υποτιμούν και να μας πειθαρχούν, όμως, εντός οποιονδήποτε συνθηκών.

Άρα; Άρα ο αρθρογράφος μας πουλάει ήδη φούμαρα αγαπητοί αναγνώστες κι αγαπητές αναγνώστριες! Εγκαλεί την δική μας ανικανότητα να προβλέψουμε τι σκατά θα γίνει αύριο προκειμένου, να μας πείσει ότι και το έθνος-κράτος έτσι είναι, την στιγμή που το έθνος-κράτος είναι ένας μηχανισμός οργανωμένος κατά τρόπο τέτοιο που οι κρατικές του πολιτικές θα συνεχίζονται, δεν πάει αύριο ο κόσμος να χαλάσει. Το γιατί, θα φανεί στην συνέχεια.

Τι κοινό έχουν αυτές οι τρεις χώρες; Μια γενική αίσθηση παράνοιας. Έναν φόβο ότι ανά πάσα στιγμή θα μπορούσαν να βρεθούν στο επίκεντρο μιας σειράς απειλών που πηγάζουν, είτε ευθέως είτε έμμεσα, από τις εχθρικές δυνάμεις της περιοχής τους. Αντί να προσπαθούν να προβλέψουν την μία ή την άλλη μελλοντική επείγουσα ανάγκη και να προετοιμάσουν ενδελεχή σχέδια αντιμετώπισής τους, οι χώρες αυτές έχουν στρέψει την προσοχή τους στην δυνατότητα άμεσης αντίδρασης καθώς και στην χρήση της τεχνολογίας ως έναν τρόπο διεύρυνσης της ευελιξίας τους.

Φυσικά, η παραπλάνηση συνεχίζεται. Τα κράτη που αναφέρονται ως πετυχημένα απέναντι στην πανδημία, μοιράζονται το κοινό χαρακτηριστικό της «παράνοιας», κατά τον αρθρογράφο. Στην πραγματικότητα, όμως, η χρήση της λέξης «παράνοια» συγκαλύπτει ότι το βασικό χαρακτηριστικό που μοιράζονται είναι ότι πρόκειται για κράτη τα οποία βρίσκονται σε διαρκή πολεμική προετοιμασία, για κοινωνίες στρατιωτικοποιημένες όσο δεν παίρνει. Κρατήστε το αυτό, γιατί έχει την σημασία του.

Είναι αδύνατον να γνωρίζουμε εκ των προτέρων ποια θα είναι η επόμενη κρίση. Υπάρχει μια Κασσάνδρα με επιχειρήματα για κάθε πιθανή καταστροφή. Αλλά δεν είναι εφικτό να είναι κανείς προετοιμασμένος για όλα όσα έχουν προφητευθεί. Το μάθημα που μας έδωσε το 2020 είναι, λοιπόν, ότι η γενική παράνοια υπερτερεί της γραφειοκρατικής ετοιμότητας που περιλαμβάνει αμέτρητες αναφορές και παρουσιάσεις PowerPoint, τίποτα εκ των οποίων δεν θα αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο την στιγμή που θα ξεσπάσει το κακό.

To πλεονέκτημα του παρανοϊκού

Στην θεωρία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν δυο κράτη εξαιρετικά προετοιμασμένα για μια πανδημία. Κατείχαν την πρώτη και την δεύτερη θέση στην κατάταξη Παγκόσμιας Υγείας και Ασφάλειας που δημοσιεύθηκε το 2019 από το Economist Intelligence Unit. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν δεχθεί εξίσου καλή κριτική από την Κοινή Εξωτερική Αξιολόγηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Κι όμως τον Ιανουάριο του 2020, τότε που οι αναφορές από την Κίνα άρχισαν να καταδεικνύουν ότι ο νέος κορονοϊός, πλέον γνωστός ως SARS-CoV-2, ήταν και μεταδοτικός και φονικός, οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών δεν ανταποκρίθηκαν γρήγορα. Ο Αμερικανός επιδημιολόγος Λάρι Μπρίλιαντ, άνθρωπος που υπήρξε πρόσωπο-κλειδί στην εκστρατεία εξάλειψης της ευλογιάς, επέμενε για χρόνια ότι η σωστή μέθοδος απέναντι στις μολυσματικές ασθένειες έχει στον πυρήνα της την «ταχεία ανίχνευση, ταχεία απόκριση». Αλλά στην Ουάσινγκτον και στο Λονδίνο, έγινε το ακριβώς αντίθετο.

Η αποτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ηνωμένου Βασιλείου και άλλων πλούσιων δυτικών κυβερνήσεων να περιορίσουν τον COVID-19 υπήρξε εκ διαμέτρου αντίθετη με τα πεπραγμένα μιας χούφτας μικρότερων κρατών που είχαν στην διάθεσή τους περιορισμένους πόρους. Η Ταϊβάν και η Νότιος Κορέα, συγκεκριμένα, αποτέλεσαν παράδειγμα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των απαντήσεών τους απέναντι στην πανδημία. Σε κανένα εκ των δύο κρατών δεν απαιτήθηκε καθολικό λοκντάουν για τον περιορισμό της διασποράς του COVID-19. Αντιθέτως, οι απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν υπήρξαν, σύμφωνα και με την Σχολή Μπλαβάτνικ της Οξφόρδης, μεταξύ των πιο ήπιων στον ανεπτυγμένο κόσμο. Οι αριθμοί των θυμάτων λόγω της πανδημίας στις δύο χώρες, μιλούν από μόνοι τους: 12 στην Ταϊβάν και 1891 στην Νότιο Κορέα. (Αυτή την βδομάδα, μια έξαρση κρουσμάτων έχει οδηγήσει σε ένα μερικό λοκντάουν στην Ταϊπέι, το οποίο έχει γίνει αντικείμενο προσοχής όχι τόσο λόγω των αριθμών, όσο λόγω του ότι είναι η πρώτη φορά που τα κρούσματα στην Ταϊβάν κινούνται σε διψήφιο νούμερο.)

Ποιος ήταν ο λόγος που αυτές οι δύο χώρες, ενώ βρίσκονταν πολύ εγγύτερα στην πηγή της πανδημίας από τις Ηνωμένες Πολιτείες, αποδειχθήκαν πολύ αποτελεσματικότερες στην αντιμετώπισή της; Μια πρώτη απάντηση είναι ότι έχουν πάρει το μάθημά τους από τα δύο προηγούμενα ξεσπάσματα οφειλόμενα σε κορονοϊούς, τον SARS και τον MERS. Αλλά είναι μια απάντηση που υποτιμά την δημιουργικότητα των απαντήσεων που δόθηκαν. Η Ταϊβάν χρησιμοποίησε διαδικτυακές πλατφόρμες προκειμένου να συλλέξει και να διαμοιράσει πληροφορίες σχετικά με τα κρούσματα και την έκθεση στον ιό, να διανέμει μάσκες εκεί όπου υπήρχε έλλειψη και να επιβάλλει καραντίνες. Τα σχολεία παρέμειναν ανοιχτά αν και με μέτρα προστασίας που επιβάλλονταν αυστηρότατα.

Στην Νότιο Κορέα, η κυβέρνηση και ο ιδιωτικός τομέας συνεργάστηκαν προκειμένου να διεξαχθούν τεστ σε μεγάλη κλίμακα. Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση έθεσε σε λειτουργία ένα σύστημα ανίχνευσης επαφών βασισμένο στα κινητά τηλέφωνα. Με βάση τις νομοθεσίες που είχαν θεσμοθετηθεί την εποχή του MERS η κυβέρνηση είχε το δικαίωμα να συλλέγει τα δεδομένα του κινητού τηλεφώνου και της πιστωτικής κάρτας καθώς και κάθε άλλη πληροφορία οποιουδήποτε είχε βγει θετικός και να τα χρησιμοποιεί προκειμένου να προσδιορίζει τις τελευταίες του κινήσεις. Κατόπιν, αφού αφαιρούνταν από τα δεδομένα αυτά κάθε ταυτοποιητικό στοιχείο, διανέμονταν στις εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης προκειμένου να μπορεί ο καθένας να προσδιορίσει αν είχε έρθει σε επαφή με κάποιο μολυσμένο άτομο. Όπως και η Ταϊβάν, έτσι και η Νότιος Κορέα επέβαλλε αυστηρότατες καραντίνες. ^[6]Στο σημείο αυτό ο συντάκτης εννοεί την επιβολή περιορισμών και απομόνωσης σε όσους βρίσκονταν θετικοί στον … Continue reading

Πλάι-πλάι με την Ταϊβάν και την Νότιο Κορέα, το Ισραήλ αξίζει κι αυτό μια αναφορά. Πράγματι, τα αποτελέσματα του στον περιορισμό της πανδημίας ήταν ανάμεικτα. Η αρχική δυναμική του ανταπόκριση πριν από έναν χρόνο, ακολουθήθηκε από δύο θανατηφόρα κύματα με κορύφωση τον Οκτώβριο του 2020 και τον Ιανουάριο του 2021. Η διαδικασία παραγωγής και διανομής εμβολίων του Ισραήλ, ωστόσο, υπήρξε η καλύτερη στον κόσμο.

Η Ταϊβάν, η Νότιος Κορέα και το Ισραήλ, αποτελούν σαφώς ηγετικές δυνάμεις στον κόσμο της τεχνολογικής καινοτομίας, το οποίο συνέδραμε, το δίχως άλλο, στην απόκρισή τους απέναντι στην πανδημία. Αλλά πολύ κομβικότερο είναι το γεγονός ότι και τα τρία κράτη έχουν πολύ σοβαρούς λόγους να εμφορούνται από παράνοια, λόγους που αφορούν γείτονες εχθρικούς και μάλιστα πολύ εγγύς γείτονες. Η Ταϊβάν αντιμετωπίζει την πανταχού παρούσα απειλή της Κίνας, με τα μαχητικά και τα βομβαρδιστικά της να πραγματοποιούν διαρκώς παραβιάσεις του εναέριου χώρου και τους χάκερ και προπαγανδιστές της να προσπαθούν διαρκώς να της υπονομεύσουν την δημοκρατία. Παρομοίως, η Νότιος Κορέα διάγει τον βίο της γνωρίζοντας ότι οι βαλλιστικοί πύραυλοι του γείτονά της στα Βόρεια μπορούν να την χτυπήσουν εντός ολίγων λεπτών και το Ισραήλ έρχεται καθημερινά αντιμέτωπο με απειλές από το Ιράν, τα αραβικά κράτη με τα οποία δεν έχει συμφιλιωθεί και μια ατελείωτη λίστα από τρομοκρατικές οργανώσεις.

Νομίζουμε ότι το παραπάνω απόσπασμα είναι ενδεικτικό για να ξεκαθαρίσει ότι αυτό που ενδιαφέρει στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι κάποια αφηρημένη έννοια παράνοιας, αλλά η περιγραφή κοινωνιών σε πολεμική προετοιμασία. Οι καταγραφικές δυνατότητες του κράτους της Ταϊβάν εξαίρονται από τον αρθρογράφο, η χρήση της τεχνολογίας για την πειθάρχηση των πολιτών και στα τρία κράτη αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού, η ικανότητα της κρατικής εξουσίας να αναλαμβάνει ταχύτατα τον πλήρη έλεγχο κάθε πτυχής της ζωής επίσης αντιμετωπίζεται σαν φοβερό επίτευγμα.

Υπάρχει, όμως, εδώ ακόμα κάτι το παραπλανητικό. Το κείμενο αφήνει να εννοηθεί ότι η αντικειμενική απειλή του ιού αντιμετωπίστηκε καλύτερα από κράτη που έτυχε να είναι «παρανοϊκά», ή όπως ισχυριζόμαστε εμείς, στρατιωτικοποιημένα στο έπακρο. Από την άλλη, αξίζει να αναλογιστούμε την κατάσταση από την ακριβώς ανάποδη σκοπιά. Δηλαδή, η φιλολογία της πανδημίας υπήρξε ο τρόπος με τον οποίο κράτη που βρίσκονταν σε περιβάλλον κρίσης και διακρατικού ανταγωνισμού επιτάχυναν την εσωτερική τους αναδιάρθρωση, επέτειναν το κλείσιμο στον εαυτό τους και επιδόθηκαν -τάχα λόγω ιού- σε ξέφρενες πολεμικές προετοιμασίες. Με άλλα λόγια, επιστρέφουμε σε κάτι που συμπεράναμε εξαρχής: τα έθνη-κράτη δεν υπέστησαν ένα αναπάντεχο γεγονός και τα πιο «παρανοϊκά» βρέθηκαν με προβάδισμα. Τα έθνη-κράτη αξιοποίησαν τις υπάρχουσες συνθήκες προκειμένου να προάγουν τις εθνικές τους πολιτικές και τα δικά τους συμφέροντα.

Αξίζει να έχουμε υπόψιν μας επίσης και το άλλο: τα παραδείγματα των κρατών που εξυμνούνται ως πανέτοιμα και αποτελεσματικά δεν είναι τυχαία. Και τα τρία τους, αποτελούν στρατηγικούς συμμάχους της Αμερικής σε μια ζώνη που εδώ και κοντά τριάντα χρόνια έχει παραδοθεί στο χάος με σχέδιο, ^[7]Γι’ αυτό το σχέδιο, μπορεί κανείς να διαβάσει περισσότερα στο Autonome Antifa, Η στρατηγική της Ανατολικής … Continue reading σχέδιο που αποσκοπεί στην ανάσχεση των μεγάλων δυνάμεων της Ευρασίας, δηλαδή της Ρωσίας και της Κίνας. Μας φαίνεται απίθανο οι ανερχόμενοι αστέρες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής να παρέβλεψαν το γεγονός την στιγμή που εμείς οι ταπεινοί αντεξουσιαστές το βλέπουμε σαν μια ξεκάθαρη δήλωση προς πάσα κατεύθυνση και κυρίως προς την κατεύθυνση της Κίνας. Δήλωση που υπενθυμίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ξεχνούν τις πραγματικές απειλές για την ευημερία τους που δεν έχουν να κάνουν με κανέναν ιό αλλά με τις αντίπαλες παγκόσμιες δυνάμεις κι ειδικά εκείνη που πυροδότησε μέσω πανδημίας την τελευταία φάση του εμπορικού πολέμου.^[8]Για την τελευταία φάση του εμπορικού πολέμου μιλάμε στην σειρά κειμένων Το Πείραμα. Όποιος ενδιαφέρεται … Continue reading

Έτυχε να επισκεφθώ την Ταϊβάν στις αρχές του Ιανουαρίου του 2020, πριν καταστεί σαφές το μέγεθος της βιολογικής απειλής που είχε ξεκινήσει από την Γουχάν. Οι αρμόδιοι με τους οποίους συζήτησα, είχαν την προσοχή τους στραμμένη πολύ περισσότερο στον κίνδυνο κινεζικής εμπλοκής στις εκλογές της χώρας. Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση, ωστόσο, ήταν το έργο της Όντρι Τανγκ, η  οποία το 2017 είχε δημιουργήσει ένα πρόγραμμα επάρκειας που αφορούσε ψηφιακές τεχνολογίες και πολυμέσα για τα σχολεία της Ταϊβάν και στην συνέχεια διορίστηκε Υπουργός Ψηφιακής Πολιτικής. Η προσέγγιση της Τανγκ, σύμφωνα με την οποία λογισμικό και κινητά τηλέφωνα μπορούν να χρησιμοποιηθούν προκειμένου να δώσουν δύναμη στους πολίτες και να μειώσουν την κρατική ασυδοσία, έχει την αφετηρία της στο 2014 και τις μαθητικές κινητοποιήσεις που έλαβαν χώρα τότε κι έμειναν γνώστες ως το Κίνημα του Ηλιοτροπίου, στις οποίες συμμετείχε και η ίδια. Πλέον έχει γίνει πηγή έμπνευσης για μια νέα αντίληψη που αντιλαμβάνεται την δημοκρατία ως απειλούμενη από πολλούς κινδύνους, ορισμένοι εκ των οποίων εσωτερικοί, και την τεχνολογία ως μια νέα μέθοδο λαϊκής υπεράσπισης της δημοκρατίας.

Ξεκινώντας από το παρελθόν της Ταϊβανέζας ακτιβίστριας που κατέληξε να αναλαμβάνει Υπουργείο ο αρθρογράφος θα περιγράψει σποραδικά παρακάτω τα εργαλεία που αξιοποιήθηκαν προκειμένου οι «παρανοϊκές κοινωνίες» να φέρουν εις πέρας το αξιοθαύμαστο έργο τους. Σας το λέμε από τώρα για να μην ξεγελαστείτε καθώς θα διαβάζετε: όσο κι αν θέλει να μας πείσει ότι όλα όσα αναφέρονται είναι πλασμένα από αγγελόσκονη εμείς πρέπει να κρατάμε στο μυαλό μας ότι δεν κάνει λόγο για κοινωνίες που ανταπεξήλθαν απέναντι σε μια ασθένεια, κάνει λόγο για κοινωνίες που προετοιμάζονται επιτυχώς για πόλεμο.

Η προσέγγιση της είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με εκείνη που ακολουθούν πολλά δυτικά κράτη. Στο εσωτερικό της κυβέρνησης των Η.Π.Α., μια πλειάδα επίσημων εγγράφων παρείχε την ψευδαίσθηση της ετοιμότητας αλλά, όπως κατέδειξε μια νέα μελέτη του Ανεξάρτητου Συμβουλίου για την Πανδημική Προετοιμασία και Ανταπόκριση, ελλείψει πρακτικών ασκήσεων και προσομοιώσεων δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οποιαδήποτε προετοιμασία θα έχει αποτέλεσμα σε «πραγματικές συνθήκες πανδημικής κρίσης». Ο Ρόμπερτ Κέιντλεκ, ο οποίος υπηρέτησε ως Αναπληρωτής Υπουργός Ετοιμότητας και Απόκρισης στο αμερικανικό Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών μέχρι τον Ιανουάριο του 2021, είχε αντίληψη της κατάστασης. Σε μια διάλεξη του τον Οκτώβριο του 2018 παρείχε μια εκπληκτικά ειλικρινή αποτίμηση της πολιτικής βιοάμυνας των Ηνωμένων Πολιτειών και υπογράμμιζε την ανάγκη για μια αποτελεσματική πολιτική ασφαλείας απέναντι σε μια πανδημία. «Αν δεν την αναπτύξουμε», είπε, «τότε θα πιαστούμε με τα βρακιά κατεβασμένα αν ποτέ έρθουμε αντιμέτωποι με μια τέτοια κατάσταση.»

Η ρουλέτα της κρίσης

Ποια είναι η επόμενη καταστροφή που θα σαρώσει τον κόσμο; Αποκλείεται να είναι ξανά μια πανδημία, αυτό παραείναι προφανές για να αποτελέσει κομμάτι της ιστορίας. Παρόλα αυτά, δεν είναι απίθανο. Ένα νέο στέλεχος της γρίπης των χοίρων μπορεί να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή, όπως επίσης και μια καινούρια λοίμωξη του αναπνευστικού. Υπάρχουν ήδη μικρόβια ανθεκτικά στα αντιβιοτικά, όπως είναι ο χρυσίζοντας σταφυλόκοκκος. Κι αναρωτιέται κανείς με τρόμο πότε θα κάνει την εμφάνισή του ένας στέλεχος της βουβωνικής πανώλης που θα είναι κι αυτό ανθεκτικό στα αντιβιοτικά.

Ενός κακού μύρια έπονται κι έτσι ήδη ο COVID-19 σε συνδυασμό με σμήνη από ακρίδες έχουν προκαλέσει μια διατροφική κρίση σε περιοχές της Αφρικής και της Νότιας Ασίας. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων εκτιμά ότι 34 εκατομμύρια άνθρωποι βρίσκονται ένα βήμα πριν τον λιμό, σε χώρες όπως το Αφγανιστάν, η Μπουρκίνα Φάσο, η Αϊτή και η Ζιμπάμπουε. Και η κατάσταση επιδεινώνεται ακόμα περισσότερο λόγω των προβλημάτων που προκύπτουν στα ήδη υπάρχοντα προγράμματα εμβολιασμών. Την στιγμή που μιλάμε, ξεσπάσματα διφθερίτιδας μαστίζουν το Σουδάν και την Δομινικανή Δημοκρατία, το ίδιο συμβαίνει με τη χολέρα στη Μοζαμβίκη και την ιλαρά στις Φιλιππίνες.

Οι πυρκαγιές της περασμένης χρονιάς στην Καλιφόρνια φάνηκε να δικαιώνουν τις προειδοποιήσεις εκείνων που κρούουν τον κώδωνα της κλιματικής αλλαγής. Βέβαια, όσο αποκαλυπτικές ήταν οι φωτιές για την υπερθέρμανση του πλανήτη, άλλο τόσο ήταν για την κακοδιαχείριση που επικρατεί σχετικά με τα δάση της πολιτείας. Όπως και να έχει όμως, ένας μεγάλος σεισμός στο Ρήγμα του Σαν Αντρέας ίσως κάνει τις πυρκαγιές να φαίνονται ασήμαντες, όπως επίσης και η έκρηξη του Υπερηφαιστείου Γελοουστόουν θα έκανε την συζήτηση περί ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής τελείως περιττή. Δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε και τις εξωγήινες απειλές που ως πηγή έχουν τις διακυμάνσεις της ηλιακής και αστρικής δραστηριότητας.

Σαν να μην έφταναν αυτές οι εξωγενείς απειλές, οι άνθρωποι έχουν αναπτύξει, ή αναπτύσσουν αυτή τη στιγμή, τεχνολογίες που θα μπορούσαν ενδεχομένως να μας οδηγήσουν στην καταστροφή. Μια πυρηνική σύρραξη μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων ή μια σημαντική πυρηνική τρομοκρατική ενέργεια θα μπορούσε μέσα σε μερικές ώρες να αφανίσει μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων από ότι σκότωσε ο COVID-19 μέσα σε έναν χρόνο. Ο πυρηνικός χειμώνας που θα ακολουθούσε έναν πυρηνικό πόλεμο θα καθιστούσε μεγάλα κομμάτια του πλανήτη ακατοίκητα. Τα βιολογικά όπλα θα μπορούσαν να έχουν εξίσου καταστροφικές συνέπειες, σε περίπτωση που αξιοποιούνταν οργανωμένα ή απελευθερώνονταν κατά λάθος σε μεγάλη κλίμακα. Η γενετική μηχανική, επίσης, είναι μια πιο πρόσφατη εφεύρεση που θα μπορούσε, όπως κι η πυρηνική ενέργεια, να χρησιμοποιηθεί για καλό ή και για κακό σκοπό.

Νέοι κίνδυνοι αναδύονται, ή πρόκειται να αναδυθούν σύντομα, και στο πεδίο της πληροφορικής. Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων έχει δημιουργήσει τρωτά σημεία για τις κυβερνήσεις των οποίων οι υποδομές που αφορούν την εξουσία, την διοίκηση, τον έλεγχο και τις επικοινωνίες θα μπορούσαν να τεθούν συνολικά ή μερικώς εκτός λειτουργίας εξαιτίας κυβερνοεπιθέσεων. (Η πρόσφαση επίθεση με κακόβουλο λογισμικό στους αγωγούς Κολόνιαλ ^[9]Τον Απρίλιο του του 2021 το δίκτυο αγωγών καυσίμων Κολόνιαλ, που αποτελεί το μεγαλύτερο στις Η.Π.Α., δέχθηκε … Continue reading θα μπορούσε να είναι απλά το τρέιλερ για ένα πολύ πιο καταστροφικό έργο.) Ήδη, τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να μάθουν μόνα τους να νικούν πρωταθλητές παιχνιδιών όπως το σκάκι και το γκο και ίσως μια μέρα να στραφούν εναντίον των δημιουργών τους, όπως υποστηρίζει o Ελίζερ Γιουντκόφσκι, του Ινστιτούτου Έρευνας Μηχανικής Νοημοσύνης στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια. O Γιουντκόφσκι προειδοποιεί ότι ο Νόμος του Μουρ έχει αλλάξει: κάθε 18 μήνες, το κατώτατο απαραίτητο IQ που απαιτείται για να καταστραφεί ο κόσμος, πέφτει κατά έναν βαθμό. Ένα τελευταίο εφιαλτικό σενάριο είναι ότι η νανοτεχνολογία, η κατασκευή μορίων δηλαδή, θα μπορούσε να θέσει σε κίνηση μια ασταμάτητη αυτοδιαιωνιζόμενη διαδικασία που θα βυθίσει ολόκληρη την ανθρωπότητα στη γλίτσα.

Θέλετε τη γνώμη μας για τα παραπάνω; Πολλά λόγια για το τίποτα. Ο κος Λέκκας τα έχει συνοψίσει όλα στον πίνακα του τον οποίο παραθέσαμε λίγο πιο πάνω. Ένα σωρό ενδεχόμενα που παρουσιάζονται ως απρόβλεπτα ενώ στην πραγματικότητα όλοι γνωρίζουν πως το κράτος ξέρει καλά να τα χρησιμοποιεί, όπως ήδη είπαμε, ως αφορμές για να εντείνει την πειθάρχηση και την υποτίμηση της εργατικής τάξης ή για να οξύνει τον ανταγωνισμό με τους εκάστοτε αντιπάλους του. Συνεχίζουμε.

Μια σειρά συγγραφέων έχουν προτείνει τρόπους να προστατευθεί η ανθρωπότητα από την καταστροφή και την αυτοκαταστροφή. Στο βιβλίο τους Προειδοποιήσεις: Εντοπίζοντας τις Κασσάνδρες ώστε να Προλάβουμε τις Καταστροφές, οι Ρίτσαρντ Α. Κλαρκ και Ρ. Π. Έντι υποστηρίζουν την πρόσληψη προσώπων στο εσωτερικό των κυβερνήσεων, των διεθνών οργανισμών, των πανεπιστημίων και των εταιρειών που θα αναλάβουν επίσημα τον ρόλο της Κασσάνδρας. Όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες, προτείνουν την δημιουργία ενός Εθνικού Γραφείου Προειδοποιήσεων του οποίου αποστολή θα είναι να εντοπίζει τα χειρότερα πιθανά σενάρια, να αξιολογεί τις απειλές και να εκπονεί σχεδιασμούς για την πρόληψη, την αποφυγή ή την διαχείρισή τους. Αλλά γιατί να δώσει κανείς παραπάνω σημασία στις Κασσάνδρες αυτές, απ’ ότι δόθηκε στην πραγματική προφήτη του χαμού από την Τροία, στον Αγαμέμνωνα του Αισχύλου; Στο κάτω-κάτω, υπήρχαν αμέτρητα αναγνωρισμένα πρόσωπα που προειδοποιούσαν για τον κίνδυνο μιας φονικής πανδημίας, πολύ πριν ξεσπάσει η κρίση του COVID-19. Οι Κασσάνδρες δεν πρόκειται να μας σώσουν αν το μόνο που καταφέρνουν είναι να αποτελούν πήγη για σχέδια ετοιμότητας που την κρίσιμη στιγμή της καταστροφής αξίζουν λιγότερα κι από τα PDF αρχεία στα οποία έχουν καταγραφεί.

Καθώς πλησιάζουμε στο τέλος, το πράγμα γίνεται πυκνότερο οπότε θέλει προσοχή. Ο αρθρογράφος φροντίζει πρώτα να μας τονίσει ότι όλα τα pdf του κόσμου δεν έχουν καμία σημασία αν κανείς δεν μπορεί να πράξει την κρίσιμη στιγμή. Πώς ακριβώς να πράξει όμως;

Ο Νικ Μπόστρομ, φιλόσοφος του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ισχυρίζεται ότι οι κυβερνήσεις πρέπει «να επιβραδύνουν τον ρυθμό ανάπτυξης τεχνολογιών που αυξάνουν τις απειλές σε σχέση με τον ρυθμό ανάπτυξης τεχνολογιών που μας προστατεύουν» ενώ παράλληλα θα διασφαλίζουμε ότι όσοι αναπτύσσουν νέες τεχνολογίες δεσμεύονται να τις χρησιμοποιήσουν για καλό σκοπό κι όχι για κακό. Και παράλληλα, υποστηρίζει, θα πρέπει να οικοδομηθεί «εκείνη η διακρατική κυβερνητική δυνατότητα που θα μπορεί με απόλυτη αξιοπιστία να αποτρέψει οποιοδήποτε άτομο ή ομαδοποίηση να φέρει εις πέρας ιδιαίτερα παράνομες ενέργειες».

Αλλά οι προτάσεις του Μπόστρομ τείνουν να μοιάζουν κι οι ίδιες με υπαρξιακές απειλές. Στην προσπάθεια να προστατευθεί η ανθρωπότητα από τον εαυτό της, οραματίζεται ένα «Πανοπτικό υψηλής τεχνολογίας»  το οποίο θα είχε δυνατότητες «πανταχού παρούσας καταγραφικής προληπτικής αστυνόμευσης». Ο τελικός στόχος θα ήταν μια «αποτελεσματική παγκόσμια διακυβέρνηση» που θα είχε στην κατοχή της «έναν μηχανισμό παρακολούθησης και καταστολής ικανό να απαγορεύει κάθε πιθανή καταστροφική ενέργεια». Έτσι ανοίγει ο δρόμος προς τον ολοκληρωτισμό, ειδικά σε μια εποχή κατά την οποία η τεχνολογία που θα μπορούσε να καταστήσει την παγκόσμια κρατική παρακολούθηση εφικτή, υπάρχει ήδη. Και τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ού αιώνα ήταν υπαίτια για ορισμένες από τις χειρότερες καταστροφές στην ιστορία, με τα θύματά τους να ανέρχονται στις δεκάδες εκατομμύρια. Τελικά, η δημιουργία ενός πανοπτικού σαν αυτό που προτείνει ο Μπόστρομ προκειμένου να αποφευχθεί η εφεύρεση κάποιου μηχανήματος που μπορεί να οδηγήσει στον Αρμαγεδώνα, είναι πάνω-κάτω ισοδύναμη με το να αυτοκτονείς προκειμένου να μην σε δολοφονήσουν.

Στην συνέχεια μας παραθέτει έναν ράντομ Οξφορδιανό φιλόσοφο που οραματίζεται παγκόσμιες διακυβερνήσεις και πανοπτικά για λόγους αποπροσανατολισμού. Το να πράττεις την σωστή στιγμή, δεν σημαίνει να γίνεις σιχαμένος Εγγλέζος φασίστας οπαδός μπάτσων με μαντικές ικανότητες, μας λέει. Ε, τι σημαίνει τελικά;

Η τεχνολογία του λαού

Πολύ καλύτερη από την προετοιμασία για ένα συγκεκριμένο είδος καταστροφής, είτε πρόκειται για την κλιματική αλλαγή είτε για κάποια πανδημία, είναι η γενική παράνοια, ειδικά από την στιγμή που είναι πολύ πιθανό όλη η προετοιμασία να αποδειχθεί άχρηστη στην πράξη. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να υιοθετήσουν μια γενική επαγρύπνηση και να οικοδομήσουν δυνατότητες γρήγορης απόκρισης με την χρήση νέων τεχνολογιών, όπως ακριβώς δείχνει το παράδειγμα της Τανγκ στην Ταϊβάν.

Η προσέγγιση της Τανγκ, χώρια απ’ το ότι φαίνεται να δουλέυει, έχει επίσης την αρετή ότι δίνει δύναμη στους απλούς ανθρώπους κι όχι στο κράτος ή σε κάποια πολιτική ελίτ. Σε μια συνέντευξή της την περασμένη χρονιά εξηγούσε ότι η Ταϊβάν πλέον χρησιμοποιεί λογισμικό ανοιχτού κώδικα προκειμένου να εισχωρήσει στην «συλλογική νόηση» της κοινωνίας των πολιτών αξιοποιώντας «μηχανισμούς με συμμετοχική αρχιτεκτονική». Εργαλεία δημοσκοπήσεων όπως το Join και το vTaiwan έχουν δομηθεί στη βάση του Pol.is το οποίο περιγράφεται από έναν εκ των δημιουργών του ως ένα πρόγραμμα με σκοπό «να μετατρέπει τα πλήθη σε συνοχή». Τα εργαλεία αυτά παρέχουν τελικά στην κυβέρνηση «αδρή εικόνα της κοινής γνώμης» σε μια σειρά από ζητήματα. Στην Αμερική, η αντανακλαστική αντίδραση απέναντι σε τέτοιες καινοτομίες -με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την άρνηση να γίνει χρήση οποιασδήποτε εφαρμογής ανίχνευσης επαφών- είναι ότι αποτελούν κίνδυνο για τις πολιτικές ελευθερίες. Αλλά είναι κάπως υποκριτική αυτή η στάση από ένα κράτος που κατά την διάρκεια της πανδημίας επέβαλλε λιγότερο η περισσότερο αυστηρά λοκντάουν. Όπως υποστηρίζει η Τανγκ, η ταϊβανέζικη προσέγγιση είναι εκ διαμέτρου αντίθετη με το πανοπτικό τεχνητής νοημοσύνης που βρίσκεται επί του παρόντος υπό κατασκευή στην Κίνα. Η Τανγκ χρησιμοποιεί την τεχνολογία προκειμένου να προστατεύσει τις ατομικές ελευθερίες, όχι προκειμένου να τις διαβρώσει.

Δίχως τυμπανουκρουσίες και πολλά λόγια, καταλήγουμε στο προκείμενο. Η παράνοια είναι το ζητούμενο προκειμένου να υπάρχει ανταπόκριση απέναντι σε οποιαδήποτε πιθανή καταστροφή, η γενική επαγρύπνηση που θα αξιοποιήσει την τεχνολογία προκειμένου να επιτύχει την γρήγορη απόκριση. Μεταφράζουμε, με βάση όσα παρατηρήσαμε κατά την διάρκεια του κειμένου: Οι καιροί μας είναι καιροί κρίσης και διακρατικών ανταγωνισμών. Τα έθνη-κράτη αναδιαρθρώνουν το εσωτερικό τους με τρόπους που όλο και περισσότερο θυμίζουν κοινωνίες σε πόλεμο. Όσο καλύτερα αξιοποιήσουμε κάθε πιθανή αφορμή για να επιτύχουμε αυτήν την αναδιάρθρωση, τόσο ισχυρότερη θέση θα διεκδικούμε στον ρευστό κόσμο που διαμορφώνεται. Για όποιον δεν το κατάλαβε, αυτό συνέβαινε ενάμιση χρόνο τώρα κι αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει. Η αναδιάρθρωση αυτή, θα προσποιείται διαρκώς ότι είναι κάτι άλλο από πολεμική προετοιμασία και φασισμός. Θα προσποιείται για παράδειγμα ότι είναι «ανταπόκριση στην υγειονομική απειλή με την χρήση της τεχνολογίας» ενώ θα είναι σκληρή καταγραφή, διαχωρισμός, ρουφιανιά και αυτοπειθαρχία όπως πολύ εύγλωττα αναδεικνύει το παράδειγμα της Ταϊβάν. Θα προσποιείται ότι είναι κάποιου είδους «συμμετοχική αντίδραση στην απρόβλεπτη καταστροφή» ενώ θα είναι ομογενοποίηση, λογοκρισία, και βίαια πειθάρχηση όπως επίσης αναδεικνύει η τελευταία παράγραφος αλλά και όλο το κείμενο και τελικά όσα φάγαμε στη μάπα ενάμιση χρόνο τώρα.

Από τα πλήθη, φυσικά, δεν πηγάζει μόνο σοφία, συχνά πηγάζει και παραφροσύνη. Παρόλα αυτά, η ταϊβανέζικη προσέγγιση -η διαχείριση των καταστροφών, δηλαδή, στη βάση της γρήγορης απόκρισης που διευκολύνεται από την τεχνολογία-  δύσκολα θα μπορούσε ποτέ να πέσει τόσο έξω στις εκτιμήσεις της για τους επερχόμενους κινδύνους όσο εκείνη η λίστα που δημοσιεύθηκε στο Νταβός, λίγο πριν ξεσπάσει η πανδημία.